पुरुषको लिंगको फेदमा झुण्डिने अण्डकोष वा अण्डाशय पुरुषको एउटा प्रमुख प्रजनन अङ्ग हो। यसमा शुक्रकीट अर्थात मानव प्रजननकोष उत्पादन गर्नुका सथै पुरुषत्व हार्मोनहरु पनि उत्पादन गर्दछ । लिङ्गको फेद नजिक झुण्डिएको पातलो छालाको थैली (अण्डकोष थैली) भित्र रहने दुईवटा रहेका दुइ अण्डाआकार (तर, अलि चेप्टो) अंगलाइ अण्डकोष भनिन्छ। यी अण्डकोष भित्र धेरै साना-साना नली आकारका भाग हुन्छन् जहां शुक्रकीटको उत्पादन हुन्छ।
सामान्य अण्डकोष
- १०-११ वर्षको उमेरबाट किशोरावस्थामा प्रवेशसंगै अण्डकोषको विकास प्रारम्भ हुन्छ।
- अण्डकोषको तौल १० ग्राम देखि १४ ग्राम हुन्छ। तर, अण्डकोषका आकार र तौल व्यक्तिअनुसार फरक-फरक हुन्छ र मानिसको बनोट, उचाइ आदि कुरा जस्तै यस्को आकार पनि फरक हुनु सामान्य हो
- यो अण्डाकार भए पनि अलिक् चेप्टो खालको हुन्छ।
- सामान्यतः मानिसको देब्रे अण्डकोष दाहिनेभन्दा केही तल झोल्लिएको हुन्छ।
- अण्डकोष सतह छाम्दा रबर छामेजस्तो, कुनै गिर्खा नभएको समथर सतह भएको हुन्छ।
अण्डकोषको समस्या
कतिपय पुरुषहरुमा अण्डकोष सामान्य भन्दा सानो वा ठूलो हुने समस्या पनि देखिन्छ । अण्डकोषमा संक्रमण भएमा वा कुनै बिकार भएमा यसको सामान्य बिकास हुन नसकेर सानो वा ठूलो भएको हुनसक्छ । तर धेरै जसो अबस्थामा हामी आंफैले अण्डकोष ठूलो भएको वा सानो भएको चिकित्सकको सहायताबिना छुट्टयाउन सक्दैनौं। घरेलु रुपमा अण्डकोष असामान्य भएको थाहा पाउन निम्न कुरामा ध्यान दिनु उचित हुन्छ:
- अण्डकोषमा कुनै गिर्खा हुनु हुँदैन।
- अण्डकोषलाइ हल्का रुपमा छाम्दा वा त्यसै पनि दुख्यो भने यसमा समस्या भएको हुन सक्छ ।
- काछमा भारीपनको अनुभव वा तानिएजस्तो अनुभब भएमा केही समस्य भएको हुन सक्छ ।
अण्डकोष कसरी जाँच्ने?
अण्डकोषको स्वपरीक्षण गर्न सिके कुनै खराबी आएको तुरुन्तै थाहा पाउन सकिन्छ।
- न्यानो (तातो) पानीले नुहाएपछि अण्डकोषको परीक्षण गर्नुपर्छ। यसले अण्डकोष थैलीलाई खुकुलो पार्छ र अण्डकोष केही तल र्झछ, जसले गर्दा अण्डकोष परीक्षण गर्न सजिलो हुन्छ।
- अण्डकोष परीक्षण गर्दा दुवै हात प्रयोग गर्नुपर्छ। बूढी औंला अण्डकोषको माथितिर राख्नुहोस्, चोर तथा माझी औंलालाई पछाडितिर।
- अब बिस्तारै आफ्ना बूढी औंला तथा औंलाहरूको बीचमा अण्डकोषलाई घुमाउँदै छाम्नुपर्छ। एक अण्डकोषको परीक्षण सकिएपछि अर्को अण्डकोषको परीक्षण पनि त्यसैगरी गर्नुहोस्।
- अण्डकोष थैली तथा यौनाङ्ग क्षेत्रको छालाको रंगमा भएको परिवर्तन वा कुनै गिर्खा वा डल्ला भए-नभएको कुरालाई निरीक्षण गर्नुपर्छ।
अण्डकोष सुक्नु चिन्ताको विषय हुनुपर्छ ?
आफ्नो एउटा अण्डकोष अर्कोभन्दा सानो भएका कुरा मात्र गर्नुभएको छ। पहिलेको तुलनामा सुकेको हो कि होइन भन्ने विषयमा भने केही भन्नुभएको छैन। अण्डकोष सुके प्रजनन क्षमतामा असर पर्न सक्ने भएकाले सचेत हुनुपर्छर्। तपाईंले पहिले कुनै संक्रमण भएको कुरा पनि उल्लेख गर्नुभएको छैन। अण्डकोषमा कत्तिको क्षति पुगेको छ भन्ने कुरामै प्रजनन क्षमता भर पर्छ। केही स्थितिमा एउटा अण्डकोषमा नराम्रोसँग दखल पुगेको छ भने उक्त अण्डकोषले मात्र काम गर्न नसक्ने होइन कि अर्को अण्डकोषमा समेत असर पुग्नसक्छ। एउटा अण्डकोष सुकेर गए पनि अर्को अण्डकोषबाट उत्पादित वीर्यमा शुक्रकीटको मात्रा र गुण राम्रो भए सन्तान उत्पादन गर्न सकिन्छ।
अब के गर्नु बेस होला त ?
अण्डकोषको आकार वा आकृति केही फरक भयो भन्दैमा यौन चरमसुख, सन्तान उत्पादन गर्ने क्षमता, वीर्यस्खलन आदिमा फरक पर्दैन। तपाईंको जस्तो उमेरमा यौन स्वास्थ्यसम्बन्धी चासो हुनु एकदमै स्वाभाविक हुन् र हुनसक्छ, तपाईंलाई खास केही नभएको होस्। तपाईंको अण्डकोष जस्तो महत्त्वपूर्ण अंगले राम्रोसँग कार्य गर्न सक्ने कुरा सुनिश्चित गर्नु महत्त्वपूर्ण कुरा हो। केही गम्भीर खराबी भए प्रजनन क्षमतामा नकारात्मक असर पर्न सक्ने कुरालाई बिर्सनु हुँदैन।
माथि चर्चा गरिएका आधारमा तपाईंलाई आफ्नो अण्डकोष के-कति सामान्य वा असामान्यजस्तो लाग्यो बुझ्न मद्दत पुग्यो होला, तर पनि तपाईंलाई अण्डकोषमा आएका यी परिवर्तन असामान्य लाग्छन् वा सामान्य भएको पक्का गर्न चाहनुहुन्छ भने कृपया शल्य-चिकित्सकबाट परीक्षण गराउनुहोस्, धेरै ढिला गर्नु उचित हुँदैन।
